Diego Anthoons: “Als ik ooit zelf geen gedrukte boeken meer kan lezen, is er gelukkig Luisterpuntbibliotheek”

In een wereld waarin boeken een essentiële bron van kennis en verbinding vormen, is het niet voor iedereen vanzelfsprekend om te lezen. Daar probeert Luisterpuntbibliotheek iets aan te veranderen. Diego Anthoons (29), sinds 2020 teamverantwoordelijke promotie en communicatie bij Luisterpunt en sinds 2023 lid van de adviescommissie letteren en samenleving bij Literatuur Vlaanderen, deelt zijn passie voor inclusie en toegankelijkheid in de boekenwereld. 

Tekst: Noreen Muhammad

Wanneer is Luisterpuntbibliotheek ontstaan?

“De bib is ontstaan in 2008 na een fusie tussen de Vlaamse Bibliotheek van de Braille-Liga (in 1998 omgedoopt tot de Vlaamse Luister en Braillebibliotheek) en de Vlaamse Klank- en Braillebibliotheek. Sindsdien is het een inclusieve bibliotheek voor mensen met diverse leesbeperkingen, zoals dyslexie en afasie. Ook mensen met een fysieke beperking, die bijvoorbeeld geen bladzijde kunnen omslaan, die zich moeilijk kunnen concentreren of die een hersenletsel hebben, horen erbij. Als ik ooit zelf geen gedrukte boeken meer kan lezen, is er dus gelukkig zoiets als Luisterpuntbibliotheek.”

Hoeveel lezers maken er gebruik van?

“In 2022 bereikte de bibliotheek 14.000 lezers. Met een mooie stijging elk jaar verwachten we dat het aantal lezers zal blijven toenemen. We hebben een extra medewerker aan boord die zich specifiek op het onderwijs richt. Ze legt nieuwe contacten met scholen en logopedisten om meer kinderen en jongeren te bereiken.”

Waaruit bestaat het aanbod van Luisterpunt? 

“Je vindt bij ons, net als bij de gewone bibliotheek, verschillende genres voor diverse doelgroepen: fictie en non-fictie voor volwassenen en jongeren. We bieden 50.000 luisterboeken en 18.000 brailleboeken aan. Er worden jaarlijks 850 luisterboeken geproduceerd in Vlaanderen. We hebben ook een uitwisselsysteem met onze Nederlandse collega’s van Passend Lezen: zij produceren jaarlijks 1.500 boeken. We nemen niet al hun boeken over en letten erop dat titels niet dubbel omgezet worden in ons taalgebied, zodat we zo veel mogelijk verschillende boeken kunnen aanbieden. Zo komen we op een totaal van 2.000 boeken. Dat is een redelijk aantal, maar uiteindelijk zijn er nog steeds veel boeken die we door het beperkte budget niet kunnen omzetten.”

Wat zijn de meest geleende boeken? 

“Ook dat verschilt niet zoveel van andere bibliotheken. Onze lezers lezen niet per se andere boeken dan lezers zonder leesbeperking. Ook bij ons zal Lucinda Riley bovenaan staan op het einde van het jaar. Verder scoren klassiekers zoals Harry Potter en de boeken van Roald Dahl goed bij de jeugd, en ook recente boeken zoals ‘De waanzinnige boomhut’ of ‘Het leven van een loser’. We hebben een grote groep van lezers die ouder zijn dan tachtig jaar, en zij lezen ook graag de Vlaamse klassiekers, streek- en familieromans.”

Hoe kun je bij jullie een boek uitlenen? 

“De grootste groep leest online. Veel mensen hebben de Anderslezen-app, waarmee ze boeken opzoeken en aanvragen. Negen procent van onze lezers leest boeken op cd, dat is vooral de oudere doelgroep. Voor hen is werken met een online catalogus of een app niet zo vanzelfsprekend. De digitale kloof is nog groot. Meer dan 40 procent van de uitleningen vorig jaar waren luisterboeken op cd.”

Kunnen lezers de bib ook bezoeken? 

“Dat gebeurt niet vaak omdat we een online- en verzendbibliotheek zijn. Af en toe organiseren we activiteiten of we ontmoeten onze lezers op beurzen. Bij de organisatie van een bijeenkomst komt heel veel kijken: er moet bijvoorbeeld begeleiding voorzien worden van en naar het station voor lezers met een visuele beperking – zeker in de winter als het donker is. Het is voor veel mensen niet vanzelfsprekend om literaire activiteiten mee te pikken.”

Hoe werken jullie rond inclusie? 

“Laagdrempeligheid is heel belangrijk. Alle lezers, ongeacht hun beperking, leeftijd of achtergrond, moeten Luisterpunt vlot kunnen leren kennen en kunnen gebruiken. Dat wil zeggen: op de hoogte blijven van nieuwe boeken, boeken aanvragen, beluisteren en inleveren. Voor iedereen moet dat vlot gaan, of die persoon nu op cd of online leest, digitaal vaardig is of niet. We hebben heel wat oudere lezers die bellen voor hun boeken, of boeken bestellen met een briefje bij een teruggestuurde cd. Voor sommige lezers, die het moeilijker hebben om zelf boeken te kiezen, doen wij de keuze op basis van hun opgegeven voorkeuren. We benadrukken ook steeds dat ze eenvoudig contact kunnen opnemen met Luisterpunt via e-mail of telefoon – wat veel organisaties steeds meer afschermen.”

Kunnen mensen zonder een beperking ook gebruikmaken van het aanbod van Luisterpunt?

“Neen, onze boeken mogen alleen gebruikt worden door mensen met een leesbeperking. We genieten van een uitzondering in de auteurswet: we hoeven geen toestemming te vragen noch een vergoeding te betalen aan auteurs of uitgevers. Als er een boek verschijnt, mogen we zelf beslissen of we dat omzetten in een luisterboek of in braille. Er zijn mensen die onze luisterboeken wel eens willen gebruiken als ze in de auto zitten naar Spanje of om te gaan lopen, maar die mogen geen lid worden. Bij de inschrijving staat dat ook heel duidelijk vermeld. De lezers moeten op eer verklaren dat er sprake is van een leesbeperking. We botsen hier uiteraard op enkele uitdagingen: luisterboeken kunnen ook handig zijn voor anderstalige nieuwkomers die Nederlands willen leren maar zij zijn niet opgenomen in de uitzondering in de auteurswet. Dat is een streefdoel waar we al jaren voor lobbyen. Onze grootste doelgroep is kinderen en jongeren met dyslexie, ze lezen in het gedrukte boek en luisteren tegelijk naar het luisterboek, aan een aangepaste voorleessnelheid. Die techniek heeft ook voordelen voor mensen die Nederlands leren, zeker voor kinderen van wie de thuistaal niet Nederlands is. Onze boeken worden gemaakt met overheidsmiddelen. Nederlands leren is belangrijk voor de overheid. Luisterboeken kunnen hen eventueel wel aanmoedigen om die stap te zetten.”

Je bent lid van de adviescommissie letteren en samenleving. Wat is jouw inbreng rond inclusie bij de beoordeling van de aanvragen?

“Ik probeer extra aandacht te hebben voor de manier waarop mensen die moeite hebben met lezen (vooral dan door een leesbeperking) bereikt worden. Ik denk mee na over toegankelijkheid en laagdrempeligheid van de projecten. Er komen steeds meer aanvragen vanuit scholen, en dan kijk ik of er aandacht is voor leerlingen met leesmoeilijkheden. Ik beoordeel de dossiers natuurlijk ook ruimer dan alleen op dat vlak. Zelf haal ik heel veel uit mijn werk voor de commissie: ik leer nieuwe organisaties kennen en nieuwe invalshoeken waar ik soms zelf minder dagdagelijks mee bezig ben. Ik raak geïnspireerd door de projecten en voel vaak de goesting van de aanvragers om rond leesbevordering te werken.”

Luisterpuntbibliotheek werkt ook samen met auteurs die hun eigen boeken komen inlezen. Hoeveel auteurs doen dat? 

“Elk jaar hebben we een vijftigtal auteurs te gast die hun eigen boek inlezen. Daar krijgen we ook steun voor van Literatuur Vlaanderen. Het doet deugd om te zien dat die auteurs met veel engagement en inleving aan de slag gaan. Vroeger was Luisterpuntbibliotheek niet zo bekend bij auteurs, maar dat begint te veranderen. Ze nemen vaak zelf contact op met de vraag of ze hun boek mogen inlezen.”

“Om zo veel mogelijk auteurs de kans te bieden hun boek in te lezen, begrenzen we de auteurslezingen tot boeken met 250 pagina’s. We nemen de boeken in maximaal drie sessies op van een halve dag. Boeken die meer dan 250 pagina’s bevatten, slepen langer.

De andere boeken worden gekozen door onze collectieverantwoordelijke en voor het inlezen werken we samen met vrijwilligers van over heel Vlaanderen. Zij moeten eerst een stemproef afleggen en kunnen dan in een studio in de buurt boeken inlezen. Dat is een serieus engagement, want ze brengen per week enkele uren door in een studio. Toch hebben we al meer dan 300 vrijwilligers.”

Naar welk auteursbezoek heb je zelf uitgekeken?

“Ik ben grote fan van Maud Vanhauwaert, die momenteel haar nieuwe boek ‘Tosca’ bij ons inleest. Als ik een babbeltje sla met iemand die niet van poëzie blijkt te houden, dan raad ik die aan om de poëziebundel ‘Wij zijn evenwijdig’ van Maud te lezen. Ze speelt zo mooi met taal en is heel toegankelijk. Ze heeft speciaal voor onze bibliotheek ook een gedicht geschreven: een inclusief kunstwerk rond braille en een gedicht over moeite hebben met lezen. We hebben een goede band met haar.”

Wat heeft de toekomst in petto voor Luisterpuntbibliotheek?

“De toekomst ziet er mooi uit: steeds meer mensen en organisaties vinden de weg naar Luisterpunt. Er is nog altijd werk aan de winkel, dus we blijven ons best doen om zoveel mogelijk mensen te bereiken. In het najaar van 2024 volgt een campagne gericht op mensen met een visuele beperking. Achter de schermen werken we aan een nieuw bibliotheeksysteem, een nieuwe website, een nog betere app en we bereiden digitale braille voor. We zijn de laatste jaren enorm gegroeid, maar onze middelen zijn helaas niet evenredig gestegen. Daardoor moeten we soms moeilijke keuzes maken en kunnen we niet overal evenveel op inzetten als we willen. We hopen ook dat we ons aanbod mogen openstellen voor mensen die Nederlands leren, zodat ook zij kunnen genieten van onze luisterboeken en hun Nederlands kunnen oefenen. Tot slot ijveren we voor meer aandacht voor toegankelijkheid in de boekensector, bijvoorbeeld bij uitgevers in het kader van de European Accessibility Act. Maar dat is stof voor een ander artikel.”

Extra

Symfoon, het Vlaamse blinden- en slechtziendenplatform, stelt een leeslijst samen met boeken die raken aan de wereld van blinden en slechtzienden. Dat gaat heel breed: misschien las je onlangs een boek met een relevant thema of was er een personage met een visuele beperking. Of misschien werd het wel geschreven door een slechtziende auteur. Alle tips zijn welkom! Deel je suggesties via dit formulier.