toegankelijkheid
Say what? Genderinclusief taalgebruik
23 oktober 2024
Wanneer je lezers ervan wilt overtuigen om je boek te kopen of je evenement bij te wonen, wil je hen zo goed mogelijk aanspreken. Zeker wanneer je een divers publiek wilt uitnodigen, is taalgebruik van groot belang. Zo gebruik je best genderneutrale of inclusieve termen in je tekst. Geen idee hoe je dat moet aanpakken? Ontdek het hier!
Het belang van voornaamwoorden
In onze dagelijkse communicatie verwijzen we de hele tijd naar elkaar met voornaamwoorden. Op basis van hoe iemand eruitziet maken we een aanname over hoe die persoon gender beleeft en gebruiken we het voornaamwoord waar dat voor ons mee correspondeert. Naar iemand die er vrouwelijk uitziet, verwijzen we zo intuïtief met het voornaamwoord ‘zij’ en naar iemand die er mannelijke uitziet met ‘hij’.
De realiteit is echter complexer. Hoe we gender beleven, moet je je voorstellen als een (evoluerend) punt op een spectrum met verschillende mogelijkheden. Niet iedereen identificeert zich met andere woorden als 100% mannelijk of vrouwelijk en bijgevolg voelt niet iedereen zich er comfortabel bij om naar zichzelf te verwijzen met het voornaamwoord ‘hij’ of ‘zij’.
Verschillende talen, verschillende oplossingen
Verschillende talen vinden andere oplossingen om genderneutraal taalgebruik te integreren. In dit artikel uit The Washington Post lees je hoe verschillende talen die transformatie aanpakken.
- Het Engels koos in 2019 voor het neutrale ‘they’, waarmee je kunt verwijzen naar een persoon die zich als non-binair identificeert of wanneer je niet zeker weet welke voornaamwoorden een persoon verkiest. Criticasters zeggen wel eens dat het verwarrend is om dat voornaamwoord in combinatie met een werkwoord in het enkelvoud te gebruiken. Interessant weetje daarover: tot de 19de eeuw was ‘they’ en ‘their’ standaard in het Engels, pas daarna stuurden grammatici aan het gebruik van ‘he’.
- Het Spaans en het Frans, talen waarbij het gender al aangegeven staat in het woord, kozen dan weer voor een andere uitgang aan hun voornaamwoorden. Naast ‘latino’ en ‘latina’ bestaat zo ook het genderneutrale ‘latinx’. In het Frans wordt een punt of asterisk gebruikt om mannelijke en vrouwelijke uitgangen weer te geven, bijvoorbeeld in het woord ‘éditeur*rice’.
- Het Franse neutrale voornaamwoord ‘iel’ werd eind 2021 toegevoegd aan het populaire Franse woordenboek Le Petit Robert, naast het mannelijke ‘il’ en het vrouwelijke ‘elle’.
- De Zweedse Academie – die de Nobelprijs voor Literatuur uitreikt, maar ook de Zweedse standaardtaal vaststelt – besloot al in 2014 dat er naast de persoonlijke voornaamwoorden han (‘hij’) en hon (‘zij’) ook een neutraal hen moest zijn. Dat woord staat sindsdien in de officiële woordenlijst van de Academie, het Zweedse equivalent van het Groene Boekje. Het wordt momenteel in de Zweedse geschreven media gebruikt in ongeveer de helft van alle keren dat er naar een persoon wordt verwezen.
Kleine aanpassingen maken een wereld van verschil
Een vuistregel is om de genderneutrale voornaamwoorden te gebruiken wanneer je niet precies weet wie jouw content gaat horen of lezen. Ook wanneer je over groepen spreekt, kun je gebruikmaken van genderinclusieve taal. Denk aan een aanspreking als ‘beste bezoekers’ of ‘hallo iedereen’ in plaats van ‘dames en heren’.
Genderinclusief taalgebruik maakt je betoog, brochure of website meteen een stuk toegankelijker. Let echter wel op: soms botst het met gebruiksvriendelijke interfaces. Het gebruik van x of * in woorden maakt het soms lastig om websites (voor) te lezen bij mensen met een visuele beperking. Toch valt er ook vaak een andere oplossing te bedenken: sommige termen zijn op zichzelf immers neutraal en vermijden ingewikkelde constructies. Zorg er in ieder geval voor dat je website steeds goed leesbaar en up-to-date is.
Weet je niet zeker welke voornaamwoorden iemand gebruikt? Aarzel niet om het te vragen. Probeer die keuze vervolgens ook zo veel mogelijk te respecteren in je gesprek, mailverkeer…. Loopt het even fout? Sla niet in paniek, nieuwe voornaamwoorden gebruiken is soms even wennen. Doe niet alsof er niets is gebeurd, maar excuseer jezelf kort en verbeter je. Je gesprekspartner zal je inspanning zeker waarderen!
Wil jij of jouw organisatie solidariteit tonen met personen die andere voornaamwoorden verkiezen? Neem dan je voornaamwoorden op in je e-mailhandtekening, ook als je vindt dat het heel duidelijk is welke voornaamwoorden je verkiest. Als alle medewerkers dat doen, verlaagt het de drempel voor anderen én help je de keuze van je voornaamwoorden te normaliseren. Bovendien geef je aan dat je wil rekening houden met de gekozen voornaamwoorden van anderen en toon je dat je openstaat voor diversiteit.
Meer weten?
- De aanpak van diversiteitstermen is in elke taal verschillend. Als je specifieke vragen hebt, kun je telkens op zoek gaan of er gidsen voor een specifieke taal zijn uitgeschreven.
- In Vlaanderen kun je bijvoorbeeld terecht bij:
- de vzw Wel Jong Niet Hetero, die onder meer advies geeft om genderneutrale voornaamwoorden correct te gebruiken in het Nederlands; het taaladvies van de Taalunie, waar je zowel algemene informatie vindt als concrete adviezen over aansprekingen, verwijzingen en andere benamingen.
